کد مطلب:51712 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:8

گنجینه پرسمان » متفرقه

داستان هدهد و حضرت سليمان چيست؟

قرآن كريم در بخش ديگري از تبيين سيره علمي و عملي حضرت سليمان مي فرمايد: او صفوف سپاهيان را تفقد كرد و هدهد را نديد، فرمود: چرا من هدهد را در جاي خود نمي بينم؟ يا او اصلاً در جاي خود نيست. سليمان فرمود: هدهد بايد دليل روشن و قانع كننده اي كه غيبت وي را توجيه كند ارائه دهد يا به عذابي سخت معذّب شود: (وَتَفقد الطَيرُ فَقال ما لِيَ لا اَرَي الْهُدْهُدْ اَمْ كانَ مِنَ الْغائِبين لَأُعَذِّبَنه شَديداً اَوْ لِيَأتينيَ بِسُلْطانٍ مُبين). بعد از مقداري درنگ هدهد از راه رسيد و به سليمان عرض كرد كه: من به چيزي احاطه پيدا كردم كه شما به آن احاطه نداري: (فَمَكَث غَيْرَ بَعيد فَقالَ اَحَطُّت بِما لَمْ تَحُطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِنْ سَبأ بِنَبأِ يَقين). يعني از نزديك چيزي را يافتم كه شما در آن جا حضور نداشتيد تا از نزديك به آن احاطه علمي پيدا كنيد.

من از منطقه سبأ كه پايتخت يمن است گزارش وخبري دارم كه كذب، وهم و خيال در آن راه ندارد. اين سلطان مبين من است. آن گزارش يقيني اين است كه من بانويي را ديدم كه سلطان مردم يمن است و داراي تختِ فرمانرواييٍ عظيمي است و همه امكانات سلطنتي هم دراختيار اوست: (اِنّي وَجَدْتُ اِمْرَأَةً تَمْلِكْهُم وَ اوتيتُ مِنْ كُلِ شَيءِ وَلَها عَرْشٌ عَظيمٌ).

اما در كنار اين سلطنت مادّي، اعتقاد شرك آلودي نيز نزد آنان يافتم: (وَجَدْتَها وَقَوْمَها يَسْجُدون لِلشَّمسِ مِنْ دُون اللهِ وَزُيِّنَ لَهُمْ الشَّيطانُ اَعْمالَهُم فَصَدَّهُمْ عَنْ السَبيلِ وَهُمْ لايَهْتَدون) نمل/20ـ 24. مراد از سبيل اگر مطلق باشد همان سبيل الله است كه پايانش لقاء الله است. راههاي ديگر راه مجازيند نه راه حقيقي. راه آن است كه پايانش كمال باشد و چيزي كه پايانش سقوط است در حقيقت بيراهه است.

اما هدايتي كه هدهد از آن سخن گفت چيست؟ هدايت، سجود براي خداست. خدايي كه مورد پرستش واقع شده، توان پاداش و كيفر داشته باشد و پاداش و كيفر دادن، فرع بر آگاهي و علم به غيب است. اگر كسي از درون انسانها و خلوص آنها آگاه نباشد، توان پاداش و كيفر دادن آنها را هم ندارد و اگر كسي توان پاداش و كيفر دادن نداشت، ربّ نيسست واگر كسي ربّ نبود، خالق نيست. اين از براهيني است كه وحي الهي براي توحيد ربوبي اقامه مي كند: (للهِ ما فِي السَّمواتِ وَما فِي الْاَرْضِ وَ اِنْ تُبْدُوا ما فِي اَنْفُسِكُمْ اَوْ تُخْفُوه يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاء وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشاءَ وَاللهُ عَلي كُلِ شَيء قَدير) بقره/284، آنچه در آسمانها و زمين است از آن خداست، او از نهان و آشكار شما آگاه است و آنها را حساب ميكند. اين آيات كنايه از آن است كه آنچه از آسمان جانتان در زمين جسم شما ظهور مي كند، معلوم خداست و خداي سبحان در صحنه قيامت همه اينها را حساب مي كند و پاداش مي دهد.

هدهد توضيح داد كه آنها به جاي پرستش خداي سبحان، آفتاب را عبادت مي كنند. آنها اين اعتقاد شرك آلود را زيبا مي شمارند، و شيطان اين شرك و تباهي را به جاي توحيد در جان آنها مزيّن كرده است، وايشان هدايت نمي شوند؛ زيرا اگر راهزني در كمين سالك قرار بگيرد و راهش را ببندد و او را از رفتن به مقصد صحيح منصرف كند،او هرگز هدايت نخواهد شد.

برهاني كه هدهد اقامه كرد اين است كه چون قوم سبأ هدايت نيافته اند، براي پروردگاري كه هر چه مستور در آسمانها و زمين است بيرون مي آورد، سجده نمي كنند: (اَلّا يَسْجُدوا اِلله الَذيِ يُخْرجُ الخَبءَ فِي السَّمواتِ وَالْاَرْضِ وَيَعْلمُ ما تُخْفُونَ وَما تُعْلِنون * اَللهُ لا اِله اِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظيم) نمل/25 ـ 26.

هدهد در ادامه استدلال خود گفت: ملكه سبأ كه در يمن داراي تخت فرمانروايي است و مردم در برابر او تسليمند و همگي در برابر خورشيد كرنش مي كنند، بايد بدانند كه عرش عظيم از آن خداي سبحان است. فرمانرواي مطلق آسمانها و زمين كسي است كه فعال ما يشاء است: (فَتَعالَي اللهُ الْمُلكَ الْحَقُ لا اِله اِلّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْكَريم) مؤمنون/116.

هدهد اين معارف بلند را كه فلان عقيده شرك است و شرك، حاصل تلبيس ابليس است و يا شيطان مانع پيمودن سبيل مستقيم و باعث انحراف سالكان كوي حق است و اين كه آنها هدايت نمي شوند و ...، را از كجا فهميد؟ اين مطالب بلند و معارف الهي را كه از بهترين ادلّه حكمت متعاليه است، آيا هر حيواني ذاتاً مي داند؟ يا اين كه آن حيوان به تعليم و بركات سليمان (ع) آن مسايل را فرا گرفت و آگاه شد؟

بسياري از معارفي كه انبيا (عليهم السلام) بيان كردهاند در منطق هدهد يافت مي شود. با اين حال كه قرآن كريم سطح حيوان را از سطح انسان پايين تر مي داند و تنها انسانهاي غير موحد و مشرك را در حد حيوان بلكه فروتر از آنها مي شمارد: (اِنَّ هُمْ اِلّا كَالْاَنْعامِ بَلْ هُمْ اَضَلّ) فرقان/44.

اما هدهد در حد يك حكيم متعالي مي انديشد و اين امر نشانه آن است كه وي از تعليم و تربيت منطقي حضرت سليمان كه به منطق الطير آگاه بود برخوردار بوده است. حال شايسته است تأمل شود كه اگر حيواني در سايه تربيت انسانِ كاملي به اين پايگاه رفيع رسيد، چرا انسان به اين پايگاه رفيع راه نيابد؟ هم انسانهاازهدهد بالاترند و هم وليّ عصر (ارواحنا فداه) از حضرت سليمان بالاتر است. در سايه تحكيم ارتباط معنوي، انسان نيز مي تواند اهل معنا شده، همان معرفت الهي را فرا گيرد.

بايد توجه داشت آن كه براي توحيد ربوبي برهان اقامه كرده، تنها خدا را معبود مي داند، سليمان (ع) را هم بنده خدا دانسته و احترامش نسبت به وي، احترام به پيغمبر است و او را به عنوان رسول خدا و نبي الله تكريم مي كند، نه اين كه براي وي بيش از حد نبوت و رسالت، حرمت و ارجي قايل باشد.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 7 (سيرة پيامبران(ع) در قرآن)